حمل و نقل شهری
حمل و نقل یکی از حوزه های مورد مطالعه در برنامه ریزی شهری است که برنامه ریزان شهری از دیدگاههای مختلفی از جمله دیدگاه اقتصادی این مسائل و مشکالت را مورد بررسی قرار می دهند . (منبع)
حمل و نقل شهری :
به مجموعه ی سیستم حمل و نقل عمومی و خصوصی در یک شهر حمل و نقل شهری اطلاق می شود.
حمل و نقل شهری مقاله PDF :
برای دانلود مقالات حمل و نقل شهری می‌توانید به سایت انسانی مراجعه کنید.
انواع حمل و نقل :
حمل و نقل شهری به انواع حمل و نقل شهری ریلی، هوایی، زمینی و حمل و نقل شخصی، حمل و نقل شهری خصوصی و حمل و نقل شهری عمومی تقسیم می‌شود.
حمل و نقل شخصی :
در پروسه حمل کالا قوانین و روش های جابجایی کالا ، مجوزحمل و نقل کالا ، مدارک لازم و قوانین گمرکی و همچنین ابعاد ، جنس و وزن کالا بسیار مورد توجه هستند در حالی که در حمل ونقل شخصی وعمومی طراحی وسیله نقلیه به منظور تعبیه استاندارد های لازم برای تعداد مسافران و میزان باری که حمل می کنند مورد بررسی و توجه قرار می گیرند. در این نوع خدمات، سفر به صورت اشتراکی توسط افرادی ناشناس بدون توافق قبلی انجام می‌شود . اگر حمل و نقل با استفاده از وسایل نقلیه شخصی انجام شوند به تعبیری حمل و نقل شخصی نامیده می شود . (منبع)
شهری عمومی :
روزانه حجم زیادی از رفت و آمدها در سطح شهر و کشور انجام می شود؛ در شهرهای بزرگ این رفت و آمدها بیشتر است. همه ی افرادی که به شغل و کاری مشغول هستند، محصلین و دانش آموزان و… همه و همه در حال رفت و آمد هستیم و ما اغلب از یک وسیله ی حمل و نقل برای رسیدن به مقصد استفاده می کنیم که این وسیله ی نقلیه یا شخصی و یا عمومی است. یکی از دغدغه ی مهم شهرهای بزرگ حجم بالای ترافیک است خیابان ها و بزرگراه ها اغلب در ساعات مشخصی بیش از دیگر ساعات در طول روز با حجم بالایی از خودروها مواجه می شوند. استفاده از حمل و نقل عمومی ایمنی بیشتری را نسبت به خودروهای شخصی خصوصاً در هنگام سفر برای مسافران ایجاد خواهد نمود. (دانلود)
سامانه شهری :
سامانه حمل و نقل شهری سیستمی هست که از عناصر حمل و نقل شهری مثل مترو و اتوبوس و خیابان و کوچه و شهروندان تشکیل شده است. از انواع سیستم حمل و نقل شهری می‌توان به موارد زیر اشاره کرد. (منبع)
پیاده مداری و پیاده راه :
میان سفرهای انجام شده در یک شهر، سفرهای پیاده همیشه مهم ترین روش انجام سفر بوده و خواهد بود.
پیاده روی بخشی از انجام تمامی سفرهای روزانه شهروندان است. عابرین پیاده می بایستی به عنوان عنصر اصلی سیستم های حمل و نقل درون شهری در طراحی ها مدنظر قرار گیرند. به همین دلیل پیاده راه ها راه حل علمی و عملی برای بسیاری از مشکلات حاد شهری هستند. پیاده راه ها، محل حضور همه شهروندان و مشارکت آنان در زندگی جمعیشان است. این فضاها در مقیاس همه شهر عمل کرده و می بایست پذیرای گروه های مختلفی از شهروندان باشد.
خیابان ها وجاده ها :
مسیر تردد وسایل نقلیه می باشند که از کوچه ها تا بزرگراه ها و آزاد راه ها متغیر اند.
همچنین در این مسیر ها ، اولویت با وسایل نقلیه می باشد.
حمل و نقل ریلی :
حمل و نقل ریلی در دنیا از دو منظر حمل و نقل حایز اهمیت است:
یکی از منظر پاک بودن این حمل و نقل چون از بین انواع دیگر وسایل حمل ونقل پاکترین نوع حمل ونقل محسوب می‌شود، و دوم در مقایسه با سایر وسایل حمل و نقل ایمنی خیلی بالایی دارد
وسایل حمل ونقل ریلی شامل مترو، تراموا و قطار سبک شهری، منوریل و… می باشد.
حمل و نقل هوایی :
که حمل و نقلی کم آلاینده و سریع می باشد.
همچنین به نوعی گرانترین نوع حمل و نقل به حساب می آید.
شبکه های حمل و نقل :
از بخش‌های سامانه حمل نقل شهری می‌توان به شبکه های حمل و نقل شهری اشاره کرد. (منبع) سیستم های حمل ونقل از جمله بخش های مهم و اساسی در هر کشور محسوب می شوند. با افزایش روزافزون جمعیت و در نتیجه افزایش بیش از پیش تقاضای حمل ونقل، اهمیت طراحی مناسب شبکه های حمل ونقل بیش از پیش نمایان شده است. حمل ونقل عمومی از جمله اجزای مهم و تفکیک ناپذیر حمل ونقل شهری محسوب می شود.
لذا طراحی مناسب یک سیستم حمل ونقل عمومی کارا به خصوص در شهرها، امری ضروری می باشد. شبکه های هاب از جمله مهمترین شاخه های سیستم های حمل ونقل هستند که کاربرد گسترده ای در شبکه های حمل ونقل عمومی، خطوط هوایی، شبکه های پستی، حمل کالا و ارتباطات دوربرد دارند. (منبع)
حمل و نقل ریلی :
این سیستم حمل و نقل ریلی درون شهری است و بین مراکز تجاری و مسکونی احداث می‌شود که به آن مترو لینک می‌گویند. این نوع قطارها معمولا برای ساعات شلوغی و پر رفت و آمد برنامه‌ریزی می‌شوند. سرعت حرکت مترولینک بیشتر از سایر وسایل حمل و نقل ریلی است و در حدود ۸۰ کیلومتر در ساعت سرعت دارد. (منبع)
حمل و نقل شهری با مونوریل :
به هر سیستم حمل و نقل ریلی که از یک ریل مستقل استفاده می‌کند، مونوریل می‌گویند. در این سیستم قطارها با استفاده از یک ریل حرکت می‌کنند. این ریل معمولا در ارتفاع قرار دارد، ولی به صورت زیر گذر نیز موجود است.در این سیستم واگن‌ها آویزان از ریل یا روی ریل در حرکت هستند. (منبع)
حمل و نقل شهری با تراموا :
در این سیستم یک واگن یا قطار کوچک در مسیری مجزا با سایر وسایل نقلیه دیگر حرکت می‌کند و مسافران را در ایستگاه‌های هم سطح زمین، پیاده می‌کند. تراموا که نوعی قطار در سیسم حمل و نقل ریلی سبک است در محدوده خیابان‌ها کار جابه‌جایی مسافرها را بر عهده دارد. از خصوصیات تراموا می‌توان به جابه‌جایی تعداد زیاد مسافر و نزدیک بودن ایستگاه‌های آن به یکدیگر اشاره کرد. در تراموا تعداد زیادی در تعبیه شده است تا سرعت ورود و خروج مسافران بیشتر شود. (منبع)
حمل و نقل شهری با اتوبوس :
یکی از حقوق اساسی شهروندان وجود تعداد مناسب اتوبوس درون شهری و بی آر تی است. این مورد می‌تواند باعث شود که تعداد افرادی که از این اتوبوس‌ها نیز بیشتر و ترافیک به مقدار قابل توجهی کاهش یابد که در مدیریت بهتر ناوگان حمل و نقل درون شهری بسیار اثر گذار است و می‌تواند آن را بهبود دهد. (منبع)
یکی از نیازهای اصلی جوامع مدرن و پیشرفته امروزی حمل و نقل شهری و به عبارت دیگر شرکت واحد و شرکت های حمل و نقل شهری میباشد. بخشی از وظیفه حمل و نقل شهری و شرکت واحد بر عهده دولت و بخشی نیز بر عهده مجموعه ها و موسسات خصوصی میباشد.
حمل و نقل شهری در ایران :
در سال ۱۲۹۸ و در زمان صدارت وثوق الدوله نارضایتی مردم از حمل و نقل عمومی افزایش یافت و دولت مصمم شد با ایجاد یک اداره به سازماندهی و نظم بخشیدن به حمل و نقل شهری بپردازد که پس از مدتها بررسی این اداره در شهرداری ( بلدیه ) پایه گذاری گردید . شهرداری موظف گردید قوانینی ایجاد نماید تا تسهیلات لازم را برای مسافران ایجاد نماید این قوانین شامل میزان کرایه ها ساعت کارکرد رانندگان و آئین نامه انضباطی بود و اولین گام در این راستا ، دریافت پلاک شناسائی خودرو بود .
در زمان کریم آقا بوذر جمهری :
خطوط ناوگان دارای ناظمی گردید تا خطوط را کنترل نماید . در سال ۱۳۲۰ تعداد ۱۰۰ دستگاه اتوبوس در شهر تهران کار می کرد که حدود ۹۰ دستگاه بنز بود ۱۰ سال بعد در سال ۱۳۳۰ اتوبوسهای زایس روسی وارد ایران شد که در سال ۱۳۳۱ اجازه فعالیت شرکتهای خصوصی حمل و نقل هم صادر گردید .
تاسیس شرکت واحد اتوبوسرانی:
در سال ۱۳۳۱ جهت ساماندهی وضعیت ناوگان اتوبوسرانی ، قانون تاسیس شرکت واحد اتوبوسرانی با سرمایه ای حدود ۳۰۰ میلیون ریال تصویب شد . با توجه به افزایش شدید جمعیت می بایستی تعداد ناوگان اتوبوسرانی افزایش می یافت لذا در سال ۱۳۴۲ به جهت سازماندهی و پاسخ به نیاز مردم کمپانی ایران ناسیونال تشکیل گردید و شروع به مونتاژ قطعات خودروهای وارداتی نمود و سالیانه یکصد دستگاه اتوبوس را تحویل خطوط می داد . در سال ۱۳۴۸ بود که اولین اتوبوس دو طبقه در ایران مونتاژ گردید و مشغول به کار شد و روز به روز با افزایش جمعیت و تقاضای بیشتر حجم کار نیز افزایش می یافت که لازمه آن افزایش نیروی متخصص و فضای مناسب بود .
پس از پیروزی انقلاب اسلامی :
خصوصاً شروع جنگ تحمیلی کارکنان حمل و نقل با تلاشی مضاعف و ارائه خدماتی بهتر و تقدیم صدها ، شهید و جانباز به دین مبین اسلام فداکاری و تعهد خود را به انقلاب اسلامی به نمایش گذاشتند .
تاریخچه تاکسیرانی:
تا سال‌های ۱۳۲۴ و ۱۳۲۵ ه.ش تعدادی از اتومبیل‌های شخصی به‌عنوان کرایه در خیابان‌های تهران به جابه‌جا کردن مسافر مشغول بودند، ولی هنوز درشکه‌ها نیز جایگاه خود را داشتند و مورد استفاده قرار می‌گرفتند. در سال ۱۳۲۵ ه.ش شرکتی به نام ب. ب. تاکسی (B. B. TAXI) با ۱۰ دستگاه اتومبیل فیات شروع به‌کار کرده و با کرایه ۵ قران مسافران را در تهران به مقصد می‌رساند. این تاکسی‌ها پاتوقشان بیشتر جلوی هتل‌ها، سینماها و تئاترها بود و مانند آژانس‌های امروزی فقط مسافران را به‌صورت تک سرنشین یا احتمالا خانوادگی بدون آنکه مسافر دیگری را در بین راه سوار کنند به مقصد می‌رساندند، استقبال مردم از این تاکسی‌ها باعث شد که بعد از چند ماه شرکت بر تعداد خودروهای خود اضافه کرده و آن را به ۵۰ دستگاه برساند.
شرکت های خصوصی :
در همین سال‌ها عده دیگری از مردم نیز به فکر ایجاد شرکتهای خصوصی تاکسیرانی افتادند از جمله خانم فخرالدوله (شاهزاده قاجار و مادر دکتر علی امینی نخست‌وزیر دوران پهلوی) که در سال ۱۳۲۶ ه.ش با خرید ۱۰۰ دستگاه تاکسی و تحت اختیار قرار دادن آنها به ۱۰۰ شوفر و با تاسیس سازمانی مستقل، تاکسیرانی تهران را در کنترل خود درآورد. انواع خودروهای تاکسی در آن دوران مانند امروز نبود و نوع ماشین‌ها بسیار متنوع بود از سال ۱۳۴۷ هـ..ش بود که کم کم همه تبدیل به یک مدل خاص به نام پیکان شدند و بعدها در دهه هفتاد نیز کم‌کم به رنو ۲۱ و هیوندا تبدیل و امروز نیز سمند و پراید جایگزین آنها شده‌اند.
در آن زمان انواع و اقسام خودرو با گرفتن اجازه نامه از شهرداری تبدیل به تاکسی می‌شدند از جمله خودروهای فیات، مسکویچ، فورد، واکسال، آستین، شورلت، اپل، بنزهای ۱۷۰ و ۱۸۰ و ۱۹۰، دوج و… که همگی با رنگ کردن گلگیر‌های جلو و عقب به رنگ سفید به عنوان تاکسی مشغول به‌کار بودند. یکی از نکات جالب در رابطه با رانندگان سواری‌های کرایه این بود که تمامی آنها به هنگام رانندگی با خودروی خود باید کت و شلوار به تن می‌کردند و باید آرمی فلزی به صورت مدال را که تصویری از یک خودرو روی آن به صورت بر جسته منقوش بود روی یقه و سینه خود نصب می‌کردند. (منبع)
تاریخچه ساخت و بهره برداری از متروی تهران و حومه:
اولین باری که در ایران حرف از حمل و نقل ریلی برای تردد درون شهری به میان آمد احتمالا به زمان ناصرالدین شاه قاجار بازمی‌گردد در آن زمان امتیاز ساخت تراموای شهری از جمله نکات پیش بینی شده در امتیاز نامه‌یی بود که « بارون یولیوس دو رویتر» در سال ۱۲۵۱ هجری خورشیدی روی کاغذ آورد. البته امتیازنامه استعماری رویتر پیش از اجرا به دلیل اعتراضات داخلی و مخالفت روس ها باطل شد.
حدود پنجاه سال بعد :
ناصرالدین شاه در جریان آخرین سفر خود به فرنگ درسال ۱۳۰۶ ه.ق با دیدن ترافیک شهری فرنگیان و استفاده آنان از واگن‌هایی در داخل شهر که به جای ماشین بخار از اسب برای کشیدن آن استفاده می‌شد به فکر وارد کردن این وسیله نقلیه عمومی در تهران افتاد. او با یک شرکت بلژیکی قراردادی برای ساخت واگن اسبی در تهران بست و آن شرکت نیز در اندک زمانی با انتقال ریل‌ها و واگن‌های آن به ایران اولین وسائل نقلیه ریلی شهری را به تهران آوردند.
این واگن‌ها روی ریل‌هایی به عرض کمتر از یک متر که بر سطح زمین نصب شده بودند با دو تا چهار اسب (بسته به شیب خیابان‌ها) کشیده می‌شدند و مردم می توانستند از دروازه شهری ری تا باغشاه (میدان حُر امروزی) با آن سفر کنند. اما نخستین برنامه‌ریزی‌ها برای بنیان‌گذاری متروی کنونی تهران به سال ۱۳۵۰ بازمی‌گردد. در مهر سال ۱۳۵۳ مطالعات مربوط به حل مشکلات ترافیک، مترو تهران توسط شرکتهای مشاور خارجی از جمله سوفرتو منتج به پیشنهاد سیستم اتوبان مترو (با ۷ خط) شد.
بر اساس این پژوهش‌ها :
ساخت مترو به عنوان اساسی‌ترین راه حل بهبود ترافیک تعیین شد. شرکتهای فرانسوی از سال ۱۳۵۶ عملیات اجرایی احداث خط ۱ مترو را در اراضی شمال تهران بزرگراه شهید حقانی آغاز کردند. عملیات اجرایی مترو تا آذر سال ۵۹ اجرای ۲۳۰۰ متر تونل شد. بخشی از سازه ۳ ایستگاه حدفاصل بزرگراه شهید حقانی و خیابان شهید بهشتی ادامه یافت. در این زمان و در پی جریان‌های جنگ ایران و عراق، نمایندگان شرکتهای خارجی ایران را ترک کردند. در اواخر سال ۶۰ هیئت وزیران توقف کامل طرح توسط مشاوران خارجی را اعلام کرد.
پس از آنکه ضرورت ساخت مترو در نماز جمعه تهران توسط آیت الله هاشمی رفسنجانی، ریاست وقت مجلس مطرح شد. هیئت وزیران در فروردین ۱۳۶۴ اجرای طرح متروی تهران را تصویب کرد. فعالیت ساخت مترو مجدداً در تهران آغاز شد. برنامه اول مترو شامل ساخت خط ۱ ، خط ۲ و مسیر برون‌شهری خط ۵ جمعاً به طول ۹۰ کیلومتر با ۵۲ ایستگاه بود. فعالیت‌های اجرایی این برنامه از سال ۱۳۶۶ آغاز شد. اصغر ابراهیمی اصل، مدیرعامل وقت مترو که از سال ۶۵ تا ٧۶ سکاندار ساخت مترو در تهران بود،
در خصوص آن روزها می گوید :
سال ۶۵ همه مخالف ساخت مترو بودند. هیچ‌کس حتی یک اتاق نمی‌داد. کار از نمازخانه شروع شد. هیچ نقشه‌ای در کار نبود تا اینکه در نمازخانه تعدادی نقشه پیدا شد. وقتی پیگیری کردیم که باقی نقشه‌ها کجاست، مشخص شد که یک سبزی‌فروش نقشه‌ها را خریده‌است.
سپس با وجود یک ماه تحقیق بر روی کاغذها، سبزی‌فروش پیدا شد و بدین ترتیب ۱۹۰ کیلو نقشه در انبارش پیدا شد.” در سال ۱۳۷۴ با توجه به اتمام بخش‌هایی از کارهای ساختمانی قراردادی برای تامین تجهیزات قطار شهری به امضا رسید و در پایان روز شانزدهم اسفند ۱۳۷۷ نخستین خط متروی تهران یعنی خط ۵ که تهران را به کرج می‌رساند به بهره‌برداری رسید. (منبع)
قیمت‌گذاری :
قیمت‌ها تخصیص منابع و افزایش درآمدها را به همراه دارند. به دلیل یکپارچگی و پایداری حمل ونقل شهری، کشورهای در حال توسعه باید به سمت قیمت‌هایی حرکت کنند که مبین هزینه‌های اجتماعی تمام روش‌ها باشد. به سمت رویکردی هدفمند شامل یارانه‌ای کردن حمل ونقل که مبین اهداف راهبردی بوده و درصدد یکپارچه‌سازی تأمین مالی حمل ونقل شهری است (منبع)
طرح جامع :
مطالعات جامع حمل و نقل شهری که به آن طرح جامع حمل و نقل شهری اطلاق می‌شود، نوعی برنامه ریزی بلند مدت است که به هدف طرح و پردازش سیستم حمل و نقل یک شهر مطالعه و تدوین می‌شود. در این طرح سعی بر ایجاد توازن بین همه عناصر حمل و نقلی است. مانند سایر مطالعات حمل و نقل، گام اول انجم طرح جامع حمل و نقل شهری شناخت وضع موجود و مشکلات مربوطه است. گام بعد برداشت و تحلیل اطلاعات مربوط به حجم تردد و سامانه‌های حمل و نقلی است. گام نهایی نیز ارائه یک سلسله اقدامات اجرایی جامع و مقرون به صرفه است. (منبع)
حمل و نقل شهری و شهرداری ها :
شهرداری موظف است به همه فعالیت‌های مروبط به حمل‌و‌نقل کالا، بار و مسافر در محدوده شهرها نظارت کنند. ماده ۳۲ قانون رسیدگی به تخلفات رانندگی به این موضوع پرداخته است. در این ماده آمده است: «شهرداری‌ها موظفند کلیه فعالیت‌های مربوط به حمل و نقل کالا و بار و مسافر در محدوده شهرها را در قالب مؤسسات و شرکتهای حمل و نقل تعاونی و خصوصی ساماندهی و بر آنها نظارت کنند.» در تبصره این ماده نیز بیان شده است که « اختیارات و وظایف مندرج در ماده (۳۲) این قانون و تبصره‌های آن در محدوده شهرها بر عهده شهرداری ذی‌ربط میباشد.» بنابراین ساماندهی موسسات و شرکتهای حمل و نقل تعاونی و خصوصی حمل بار و مسافر بر عهده شهرداری است (منبع)
مشکلات :
- ترافیک موجب می‌شود مردم مدت زمان زیادی را در حالت توقف یا حرکت کند خودروها سپری کنند
- آلودگی هوا و افزایش بیماری‌های تنفسی، سردرد، خستگی و استرس و فشار خون که مشکل مهمی در شهرهای بزرگ است
- آلودگی صوتی و آلودگی منظر ناشی از سر و صدای خودروها و موتورسیکلت ها و خودروهای فرسوده
- مشکل کمبود پارکینگ و اتلاف وقت برای پارک کردن اتومبیل
- بالا بودن هزینه احداث بزرگراه ها و خرید و تعمیر ناوگان حمل و نقل عمومی شهر (منبع)
قوانین :
قوانین و مقررات در ترافیک و حمل و نقل شهری وجود دارد.
حمل و نقل شهری پایدار :
مفهوم کلی :
اگر بخواهیم در رابطه با موضوع حمل و نقل پایدار با رویکرد شهرسازی نوین صحبت کنیم باید در ابتدا بگوییم که این چشم‌انداز یک نگاه و نگرشی هوشمندانه است تا بتوانیم نیازهای شهری خود را برآورده کنیم با علم بر اینکه در این راه باید در نیازهای نسل آینده نیز مدیریت داشته باشیم. (منبع)
۲ دیدگاه در “حمل و نقل شهری”