حمل و نقل در ایران

ترابری در ایران از نظر کانال حمل و نقل به سه دسته حمل و نقل زمینی، حمل و نقل هوایی و حمل و نقل دریایی تقسیم می‌شود. البته در ایران انواع دیگر حمل و نقل دیگر مثل حمل و نقل لوله‌ای، حمل و نقل کابلی هم وجود دارد. منبع فعال ترین بخش بخش حمل و نقل جاده ای است که بیش از ۷۲.۵ درصد جابجایی کالا را به خود اختصاص می‌دهد. منبع گزارش اقتصادی بانک مرکزی سال ۹۷

شرکت‌های حمل و نقل در دنیا به سه روش هوایی، زمینی و دریایی به حمل و نقل بار می‌پردازند. روش حمل و نقل زمینی خود به دو روش ریلی و راه شوسه ( بزرگراه‌ها، جاده‌ها، راه‌های خاکی ) انجام می‌گیرد . اینها از مهم‌ترین انواع روش‌های حمل و نقل کالا هستند.

ترابری در ایران نیز به سه روش حمل و نقل هوایی، حمل و نقل زمینی و دریایی صورت می‌گیرد. ترابری دریایی بین بنادر و جزایر ایران و بنادر و جزایر دیگر کشورها شکل می‌گیرد. این نوع حمل و نقل در جنوب و شمال ایران رواج دارد. بیش از ۷۰ شهر ایران دارای فروشگاه هستند و شرکت‌های هواپیمایی مختلفی در امر جابجایی بار و کالا بین شهرهای ایران و دیگر کشورها فعالیت دارند.

در ایران حدود ۱۲ هزار کیلومتر مسیر راه آهن وجود دارد و بین کشورمان با کشورهای دیگر نیز مسیر ریلی کشیده شده است. بخشی از حمل و نقل زمینی ایران از این طریق انجام می‌شود. به دلیل یارانه‌ای که دولت به صورت مستقیم و غیرمستقیم پرداخت می‌کند، نسبتا ارزان است.

تاریخچه :

تحولات یا مختصری از تاریخچه حمل ونقل کشورمان از ابتدا تاکنون:  تاریخ حمل ونقل در کشورمان چندان طولانی نیست. می توان گفت از زمان سلسله قاجار اصولاً حمل بار با کامیون بین شهرهای داخل کشور مرسوم بوده و امکاناتی برای رشد وجود نداشته است. شغل رانندگی در آن زمان، چه راننده سواری و چه کامیون های باری بسیار مهم و ارزنده بود.

کامیون ها قدرت زیادی برای حمل بار را نداشتند و از نظر سرعت هم بسیار کند بودند، به طور مثال یک کامیون حداقل در مدت زمان سه روز از تبریز به تهران می رسید. اولین ایستگاه بین راه آن ها میانه و یا زنجان بود، بعد قزوین و سپس تهران.

یکی از کمبودهای بزرگ، پمپ های بنزین جاده ها بود، راه ها مهندسی ساز نبود، در نزدیکی شهرها همیشه چند عمله با بیل و گلنگ چاله چوله های راه ها را پر می کردند و مردم هم با خنده می گفتند این ها خاک هوا می کنند.

در زمان جنگ جهانی دوم یکباره تحول بزرگی در حمل ونقل کشورمان ایجاد شد، و آن حمل هزاران تن بار از بنادر جنوب ایران، از بندرهای خرمشهر و بندر امام خمینی (بندر شاهپور) به مرزهای شمالی ایران، مرزهای جمهوری ترکمنستان و جمهوری آذربایجان از راه تبریز و جلفا بود.

شوفرهای کپنی :

روزانه صدها کامیون با بار تحویل مقصد نهایی می شدند، رانندگان تماماً ایرانی بودند، آن ها در مدت حداکثر ده روز رانندگی کامیون را یاد می گرفتند و پس از تحویل بار کشور دوباره برمی گشتند و از مسیر جنوب تا شمال با کامیون ها بار می بردند. به این رانندگان می گفتند «شوفرهای کُپُنی». اداره کننده این تشکیلات یک شرکت انگلیسی بود به نام UKCC و مدیر آن یکی از ارمنیان کشور لبنان به نام آقای تفنگچیان بود که از نسل کشی عثمانی ها گریخته بود و به کشور لبنان پناه برده بود.

ده ها کارمند انگلیسی و ایرانی :

که به زبان انگلیسی آشنا بودند در اختیار داشت (البته از راه آهن دولتی ایران از بندر خرمشهر تا بندر گز ـ بندرترکمن امروزـ هم با ظرفیت بسیار بالا استفاده می شد). این حمل ونقل بزرگ اثر بسیار خوب و مثبتی بر حمل ونقل زمینی کشورمان گذاشت، اول این که تعداد رانندگان کامیون ها زیاد شدند و دوم این که پس از خروج متفقین از ایران، تعداد زیادی کامیون باری مخصوصا کامیون های ساختِ کارخانه ماک آمریکا، که تازه به مصرف گازوئیل مجهز شده بود، از طریق مزایده به ایرانیان فروخته شد.

حمل و نقل در ایران

این کامیون های دست دوم که به نام ماک جنگی مشهور بودند با قیمت بسیار خوب و نازل به ایران فروخته شد و اولین کسانی که از این نوع کامیون ها استقبال کردند برادران آشوری ما بودند که هر کدام دو یا سه و یا پنج دستگاه، بنا به وضع مالی خودشان، خریدند.

پس از جنگ جهانی دوم :

با همت ایرانیان ماک های تجاری در حمل ونقل ایران رونق گرفت، این کامیون ها در کار حمل ونقل حرف اول را می زدند. ماک های جنگی خدمات بسیار ارزنده ای در کار حمل ونقل کشورمان انجام دادند. از آن زمان به بعد می توان گفت کار کامیون داری منطقه ای و استانی شد. برای مثال از کشورهای اروپا و روسیه و خاور دور با قطار به جلفا بار می رسید، که از اتحاد جماهیر شوروی هم می گذشت، و به همین دلیل آذربایجانی ها به علت نزدیکی به جلفا از دیگر استان ها پیشی گرفتند. در آن زمان سالیانه هزاران تن بار توسط شرکت سَتی که نویسنده این مقاله خود یکی از مدیران آن شرکت است حمل می شد. این شرکت افتخار حمل تمام محمولات نیروگاه رامین اهواز و همچنین نیروگاه محمد منتظری اصفهان، به اضافه هفت سیلو در کل کشور را به عهده داشت.

نیروگاه ها توسط سازمان «تکنوپرم اکسپورت» :

شوروی سابق و سیلوها هم توسط «سلخوزپرم اکسپورت» ساخته می شد. جمع محمولات این دو طرح بزرگ ۳۰۰هزار تن می شد که در مدت سه سال حمل گردید. در این کار بزرگ مدیون برادران کامیون دار آذربایجان ها بودیم. مضافاً برای دیگر شرکت های فورواردر ایرانی روزانه صدها واگن بار به جلفا می رسید و هیچ وقت در حمل محمولات از جلفا کمبود کامیون احساس نشد. بعد از آذربایجانی ها، کامیون داران شیراز، اصفهان، خراسانی ها و غیره به طور جدی و با قدرت در حمل محمولات کشورمان فعالیت می کند.

قبل از انقلاب جمهوری اسلامی ایران :

خرمشهر بهترین و پرجوش و خروش ترین مبداء حمل بار بود. این محل را حاج آقا خادم و شریکش حاج آقا عزیزی دایر کرده بودند.

در مورد کریرها که در زمان رونق واردات از اروپا شروع به کار کردند، شرکت ایران کنتینر(Container) بود که با یک کار ابتکاری حمل محمولات در داخل کانتینر را ابداع نمود. مرحوم سید محمد کاظمی با شرکای خود شرکت «ایران کنتینر کمپانی» را تشکیل دادند و با ۱۰۰ دستگاه کامیون شروع به کار کردند. او به قرار اطلاع با شرکای خود اختلاف پیدا کرد و ناچاراً سهام خود را واگذار نمود و سپس با آقای شالچی چهارصد دستگاه کامیون ماک بی دماغ خریداری کردند و شرکتی به نام شرکت «ایران یوروپ کریر» دایر نمودند. تعداد کامیون ها و ابتکار حمل محمولات با کانتینر تحول بزرگی در حمل ونقل بین المللی ایران ایجاد کرد.

تاریخچه این صنعت در ایران به طور کلی، درخشان بوده است.

حمل و نقل اتوبوسی :

شیوه نقل و انتقال جاده‌ای، در واقع بزرگ‌ترین و بهترین شبکه نقل و انتقال کشورمان به حساب می‌آید. با استفاده از این روش می‌توان به کلیه مناطق دسترسی داشت.

یکی از وسایل نقلیه خوب و محبوب برای شیوه حمل و نقل جاده‌ای، اتوبوس می‌باشد. با پیشرفت روزافزون علم و تکنولوژی، هر روز مدل‌های مجهزتر و بروزتری وارد بازار شد و توانست این روش را با رونق بیشتری همراه کند.

تاسیس اداره :

با توجه به این موضوع دولتمردان وقت در سال ۱۲۹۸ شمسی تصمیم گرفتند که قوانینی را برای استفاده بهتر از اتوبوس تنظیم کنند. از این رو یک اداره با هدف مدیریت امور حمل و نقل تاسیس شد.امروز کار این اداره تقریبا توسط وزارت راه و شهرسازی انجام می شود هرچند می توان ادارات تابعه مانند سازمان راهداری و پایانه ها را نیز در رده این اداره به حساب آورد.

عد از تاسیس اداره حمل و نقل بود که بسیاری از مشکلات مردم برطرف شد. با گذشت زمان تعداد خطوط اتوبوس فعال افزایش پیدا کرد.

در سال ۱۳۲۰ شمسی تعداد اتوبوس‌های پایتخت که در زمینه حمل و نقل مسافر  فعالیت داشت، به ۱۰۰ دستگاه رسید. تاسیس اداره حمل و نقل یکی از مهم‌ترین وقایع تاریخچه حمل و نقل در ایران می‌باشد.

نکاتی در مورد حمل و نقل زمینی :

دقت داشته باشید که طول جاد‌های ایران تا سال ۹۵ هجری شمسی چیزی حدود ۸۷۱۵۵ کیلومتر بود. این میزان به ۲۰۴۱ کیلومتر آزادراه، ۴۲۶۰۱ راه‌های فرعی، ۲۵۵۳۷ جاده‌های اصلی و ۱۶۶۲۶ کیلومتر بزرگراه تقسیم‌بندی می‌شود. مسیر پیشرفت ایران را در راه سازی و حمل نقل می توان به سه دسته زمانی تقسیم نمود:

• دوران باستان
• زمان ظهور اسلام
• عصر جدید

همچنین درنوشتن برخی بخش ها در این مقاله دو قسمتی از سایت رسمی شرکت ستاره آبی دریا و شرکت گسترش ترابر شمیم استفاده شده است